- Cyberprzestępczość -

Cyberprzestępczość to szerokie pojęcie obejmujące wszystkie działania przestępcze prowadzone z użyciem technologii komputerowej i internetu. Może obejmować zarówno ataki na infrastrukturę teleinformatyczną (np. wprowadzanie wirusów, ransomware, włamania do systemów bankowych), jak i wykorzystanie internetu do wprowadzania innych osób w błąd (np. oszustwa internetowe, phishing). Cyberprzestępczość rozwija się niezwykle dynamicznie, wraz z postępem cyfryzacji gospodarki i życia prywatnego, i należy do najpoważniejszych zagrożeń XXI wieku.

Do najczęściej spotykanych zjawisk w tym obszarze należą: phishing i smishing – wyłudzanie danych logowania i haseł poprzez fałszywe e-maile lub SMS-y, ransomware – blokowanie dostępu do danych przez złośliwe oprogramowanie i żądanie okupu, ataki DDoS – paraliżowanie serwisów internetowych przez generowanie sztucznego ruchu, kradzież tożsamości – uzyskanie danych osobowych i wykorzystanie ich np. do wyłudzania kredytów, oszustwa inwestycyjne online – fałszywe platformy finansowe, kryptowalutowe i forexowe, child grooming i cyberstalking – przestępstwa naruszające prywatność i bezpieczeństwo osób, zwłaszcza nieletnich, w sieci.

Cyberprzestępczość jest uregulowana przede wszystkim w Kodeksie karnym (m.in. art. 267 – nielegalne uzyskiwanie informacji, art. 268 – blokowanie danych, art. 269 – sabotaż komputerowy, art. 287 – oszustwo komputerowe). Dodatkowo obowiązują przepisy ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, ustawy o ochronie danych osobowych i rozporządzenia RODO. Polska wdraża również regulacje unijne, np. Dyrektywę NIS (Network and Information Systems), nakładającą obowiązki na operatorów kluczowych usług (energetyka, transport, bankowość).

W zależności od rodzaju przestępstwa sankcje mogą być bardzo poważne: za włamanie do systemu informatycznego grozi do 2 lat więzienia, za sabotaż komputerowy lub zakłócanie pracy systemów – do 5 lat, za oszustwo komputerowe (np. phishing skutkujący stratami finansowymi) – od 6 miesięcy do 8 lat, w przypadku organizowania grup przestępczych zajmujących się cyberprzestępczością – do 10 lat. Dodatkowo sądy mogą orzekać przepadek narzędzi służących do popełnienia przestępstwa (serwery, sprzęt komputerowy, oprogramowanie).

Najczęstsze metody ataku to: wykorzystanie luk w oprogramowaniu nieaktualizowanych systemów i aplikacji, użycie socjotechniki, czyli manipulowanie ludźmi, aby uzyskali dostęp (np. podszywanie się pod pracownika IT), phishing – rozsyłanie fałszywych wiadomości z linkami prowadzącymi do złośliwych stron, brute force – łamanie haseł za pomocą automatycznych narzędzi, przejęcie kontroli nad niezabezpieczonymi urządzeniami IoT. W praktyce atak jest często wynikiem połączenia działań technicznych i manipulacji psychologicznej.

Ofiarami mogą być zarówno osoby indywidualne, jak i przedsiębiorstwa czy instytucje publiczne. Klienci indywidualni – narażeni na kradzież danych osobowych, oszustwa zakupowe, wyłudzenia kredytów, firmy – ofiary ataków ransomware, sabotażu konkurencyjnego czy kradzieży danych handlowych, instytucje publiczne – szczególnie podatne na ataki DDoS i włamania motywowane politycznie. W ostatnich latach obserwuje się wzrost ataków wymierzonych w małe i średnie przedsiębiorstwa, które często nie posiadają wystarczających środków na cyberochronę.

Dowodzenie w sprawach cyberprzestępczych wymaga specjalistycznej wiedzy i narzędzi. Wykorzystywane są m.in.: analiza logów systemowych i śladów cyfrowych, odzyskiwanie danych z dysków i serwerów (forensics), śledzenie adresów IP i tras komunikacji, ekspertyzy biegłych informatyków, zeznania świadków, np. osób, które otrzymały podejrzane wiadomości. Zabezpieczenie dowodów musi odbywać się zgodnie z procedurą karną, aby mogły zostać wykorzystane w postępowaniu sądowym.

Firmy zobowiązane są do zapewnienia bezpieczeństwa danych klientów i prowadzenia polityki bezpieczeństwa zgodnej z RODO oraz przepisami krajowymi. W praktyce oznacza to obowiązek: wdrażania systemów zabezpieczeń informatycznych, regularnego aktualizowania oprogramowania, prowadzenia szkoleń dla pracowników z zakresu cyberhigieny, zgłaszania incydentów naruszenia ochrony danych osobowych do UODO, współpracy z CSIRT (zespół reagowania na incydenty komputerowe) w przypadku poważniejszych ataków. Brak spełniania obowiązków może skutkować nałożeniem kar finansowych i odpowiedzialnością cywilną wobec klientów.

Kancelaria wspiera zarówno ofiary, jak i firmy narażone na ataki poprzez: przygotowywanie zawiadomień o przestępstwie i reprezentację przed organami ścigania, doradztwo w zakresie reakcji kryzysowej po incydencie (m.in. ochrona reputacji firmy), obsługę procesów cywilnych i karnych związanych z wyciekiem danych i stratami finansowymi, audyty prawne i doradztwo dotyczące zgodności z regulacjami (RODO, NIS, ustawa o KSC), opracowanie polityk bezpieczeństwa oraz procedur zgłaszania naruszeń. Profesjonalna pomoc prawna pozwala ograniczyć straty i skutecznie dochodzić roszczeń wobec sprawców.

Skuteczna ochrona wymaga połączenia środków technicznych, organizacyjnych i edukacyjnych: stosowanie silnych, unikalnych haseł oraz uwierzytelniania dwuskładnikowego, aktualizowanie oprogramowania i systematyczne łatki bezpieczeństwa, unikanie otwierania podejrzanych załączników i linków, korzystanie z zaufanych dostawców usług i chmur obliczeniowych, wdrażanie systemów kopii zapasowych chroniących przed ransomware, regularne szkolenie pracowników w zakresie rozpoznawania zagrożeń, konsultowanie strategii bezpieczeństwa z ekspertami i kancelarią prawną w celu zgodności z przepisami.