Odpowiedzialność karna za udostępnienie wizerunku pracownika bez zgody – konsekwencje prawne dla pracodawcy

Odpowiedzialność karna za udostępnienie wizerunku pracownika bez zgody – konsekwencje prawne dla pracodawcy

W dobie mediów społecznościowych i powszechnej cyfryzacji, wizerunek stał się dobrem osobistym o szczególnej wartości. Pracodawcy coraz częściej wykorzystują zdjęcia swoich pracowników w celach marketingowych, na stronach internetowych czy w materiałach promocyjnych firmy. Jednak niewielu z nich zdaje sobie sprawę, że nieuprawnione udostępnienie wizerunku pracownika może skutkować nie tylko odpowiedzialnością cywilną, ale również karną. Problem ten znajduje się na styku kilku dziedzin prawa: prawa pracy, prawa autorskiego oraz kodeksu karnego.

Analiza przepisów prawnych wskazuje, że udostępnienie wizerunku pracownika bez jego zgody może być kwalifikowane jako naruszenie dóbr osobistych, a w poważniejszych przypadkach nawet jako przestępstwo. W praktyce orzeczniczej sądów polskich widać rosnącą liczbę spraw, w których pracownicy dochodzą swoich praw po tym, jak ich zdjęcia zostały wykorzystane bez wiedzy i akceptacji. Konsekwencje dla pracodawców mogą być dotkliwe - od odszkodowań cywilnych po sankcje karne włącznie z karą pozbawienia wolności.

Czym jest wizerunek pracownika w świetle prawa?

Wizerunek pracownika to nie tylko jego podobizna utrwalona na zdjęciu czy nagraniu. W rozumieniu prawnym wizerunek to zespół rozpoznawalnych cech fizycznych, tworzących obraz osoby fizycznej, pozwalający na jej identyfikację. Obejmuje on zatem zarówno twarz, sylwetkę, jak i charakterystyczne elementy ubioru czy sposób poruszania się. Ochrona wizerunku wynika bezpośrednio z art. 23 Kodeksu cywilnego, który wymienia wizerunek jako jedno z dóbr osobistych podlegających ochronie prawnej.

W kontekście stosunku pracy szczególnie ważne jest zrozumienie, że sam fakt zatrudnienia nie daje pracodawcy automatycznego prawa do dysponowania wizerunkiem pracownika. Choć pracownik zobowiązany jest do wykonywania poleceń przełożonych, to jednak polecenia te muszą mieścić się w granicach prawa i umowy o pracę. Wykorzystanie wizerunku pracownika bez jego zgody stanowi naruszenie jego dóbr osobistych i może prowadzić do odpowiedzialności prawnej.

Prawo do wizerunku jest chronione również na gruncie prawa autorskiego. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 81 stanowi wyraźnie, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Od tej zasady istnieją wyjątki, np. gdy osoba jest jedynie szczegółem większej całości, jak zgromadzenie czy impreza publiczna, jednak w relacji pracodawca-pracownik rzadko mają one zastosowanie.

Jakie przepisy Kodeksu karnego chronią wizerunek pracownika?

Ochrona wizerunku w polskim systemie prawnym nie ogranicza się jedynie do przepisów cywilnych. Kodeks karny zawiera regulacje, które mogą mieć zastosowanie w przypadku bezprawnego udostępnienia wizerunku pracownika. Szczególne znaczenie ma tutaj art. 212 kodeksu karnego dotyczący zniesławienia oraz art. 216 odnoszący się do zniewagi.

W sytuacji, gdy rozpowszechnienie wizerunku pracownika następuje w sposób poniżający lub ośmieszający, może zostać zakwalifikowane jako przestępstwo zniewagi. Jeśli natomiast udostępnienie wizerunku wiąże się z przypisywaniem pracownikowi niewłaściwego postępowania lub cech, które mogą go poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, wówczas pracodawca może odpowiadać za zniesławienie.

Nie bez znaczenia pozostaje również art. 190a kodeksu karnego, wprowadzający przestępstwo stalkingu oraz kradzieży tożsamości. Przepis ten penalizuje m.in. wykorzystywanie wizerunku innej osoby w celu wyrządzenia jej szkody osobistej lub majątkowej. W kontekście stosunku pracy może mieć to zastosowanie np. przy wykorzystaniu wizerunku byłego pracownika sugerującego, że nadal jest on związany z firmą.

Czy pracodawca może publikować zdjęcia pracowników na stronie firmowej?

Publikacja zdjęć pracowników na stronie internetowej firmy jest dopuszczalna, ale wyłącznie po uzyskaniu wyraźnej zgody osoby portretowanej. Zgoda ta powinna być dobrowolna, świadoma i konkretna - pracownik musi wiedzieć, w jakim celu i w jakim zakresie jego wizerunek zostanie wykorzystany. Co istotne, zgoda może być w każdej chwili odwołana, a pracodawca powinien wówczas niezwłocznie usunąć zdjęcia pracownika ze wszystkich materiałów.

Pracodawcy często błędnie zakładają, że zgoda na wykorzystanie wizerunku może być dorozumiana lub że wynika z charakteru pracy na określonym stanowisku. Jest to podejście ryzykowne, które może narazić firmę na odpowiedzialność prawną. Nawet w przypadku stanowisk reprezentacyjnych, takich jak rzecznik prasowy czy członek zarządu, konieczne jest uzyskanie wyraźnej zgody na określone wykorzystanie wizerunku.

Warto zaznaczyć, że pracodawca nie może uzależniać zatrudnienia pracownika od wyrażenia zgody na wykorzystanie jego wizerunku, jeśli nie jest to niezbędne dla wykonywania obowiązków na danym stanowisku. Takie działanie mogłoby zostać uznane za naruszenie zasady swobody umów oraz przepisów o ochronie dóbr osobistych.

Jakie są konsekwencje karne udostępnienia wizerunku bez zgody?

Udostępnienie wizerunku pracownika bez jego zgody może pociągnąć za sobą poważne konsekwencje karne. W zależności od okoliczności sprawy i charakteru naruszenia, sprawcy grożą różne sankcje przewidziane w kodeksie karnym. Za zniesławienie (art. 212 k.k.) grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeśli zniesławienie następuje za pomocą środków masowego komunikowania, co ma miejsce w przypadku publikacji wizerunku w internecie, kara może być surowsza - do 2 lat pozbawienia wolności.

Przestępstwo zniewagi (art. 216 k.k.) zagrożone jest karą grzywny albo ograniczenia wolności, a jeżeli zniewaga została dokonana za pomocą środków masowego komunikowania - nawet karą pozbawienia wolności do roku. Z kolei w przypadku wykorzystania wizerunku w ramach przestępstwa z art. 190a k.k. (stalking, kradzież tożsamości), sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Należy pamiętać, że odpowiedzialność karna ma charakter osobisty, co oznacza, że konsekwencje prawne ponosi osoba fizyczna, która dopuściła się czynu zabronionego. W praktyce może to być zarówno właściciel firmy, jak i osoba odpowiedzialna za marketing czy komunikację, która bezpośrednio zadecydowała o wykorzystaniu wizerunku pracownika bez jego zgody.

Kiedy wykorzystanie wizerunku pracownika jest dozwolone bez zgody?

Istnieją pewne wyjątkowe sytuacje, w których rozpowszechnianie wizerunku pracownika może być dozwolone bez jego wyraźnej zgody. Zgodnie z art. 81 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych lub zawodowych.

Drugim wyjątkiem jest sytuacja, gdy osoba stanowi jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy publiczna impreza. Przykładowo, zdjęcie z firmowego eventu, na którym widoczni są wszyscy uczestnicy, może być wykorzystane bez zgody każdego z nich, pod warunkiem że nie są oni specjalnie wyeksponowani.

Trzeci wyjątek dotyczy osób, które otrzymały zapłatę za pozowanie, chyba że wyraźnie zastrzegły, że nie zgadzają się na rozpowszechnianie wizerunku. Ten przypadek rzadko jednak występuje w relacji pracodawca-pracownik, gdyż samo wynagrodzenie za pracę nie jest równoznaczne z zapłatą za pozowanie.

W jaki sposób prawidłowo uzyskać zgodę pracownika na wykorzystanie wizerunku?

Prawidłowe uzyskanie zgody pracownika na wykorzystanie jego wizerunku wymaga spełnienia kilku warunków formalnych i merytorycznych. Przede wszystkim zgoda powinna być dobrowolna - pracownik nie może być do niej przymuszany ani nie mogą mu grozić negatywne konsekwencje w przypadku odmowy. Zgoda musi być również świadoma i konkretna, co oznacza, że pracownik powinien dokładnie wiedzieć, w jakim celu, w jakim zakresie i przez jaki okres jego wizerunek będzie wykorzystywany.

Dobrą praktyką jest uzyskanie zgody na piśmie, co pozwala uniknąć późniejszych nieporozumień i stanowi dowód w przypadku ewentualnego sporu. Oświadczenie o wyrażeniu zgody powinno precyzyjnie określać zakres wykorzystania wizerunku, np. publikacja na stronie internetowej firmy, w mediach społecznościowych, materiałach marketingowych czy reklamowych.

Warto pamiętać, że w świetle przepisów RODO, zgoda na przetwarzanie danych osobowych (a wizerunek jest daną osobową) może być w każdej chwili odwołana. Pracownik powinien być o tym poinformowany, a pracodawca zobowiązany jest respektować taką decyzję i zaprzestać wykorzystywania wizerunku pracownika po odwołaniu zgody.

Jakie roszczenia przysługują pracownikowi, którego wizerunek wykorzystano bezprawnie?

Pracownik, którego wizerunek został wykorzystany bez zgody, ma do dyspozycji szereg środków prawnych. Na gruncie prawa cywilnego może skorzystać z ochrony przewidzianej dla dóbr osobistych w art. 24 Kodeksu cywilnego. Przysługują mu m.in. roszczenia o zaniechanie naruszenia, usunięcie jego skutków, zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę czy odszkodowanie za poniesioną szkodę majątkową.

W przypadku gdy naruszenie nosi znamiona przestępstwa, pracownik może złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Przestępstwa zniesławienia i zniewagi są ścigane z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że pokrzywdzony sam wnosi i popiera akt oskarżenia. Z kolei przestępstwo z art. 190a k.k. (stalking, kradzież tożsamości) ścigane jest z oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego.

Dodatkowo, pracownik może złożyć skargę do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, jeśli wykorzystanie jego wizerunku stanowi naruszenie przepisów o ochronie danych osobowych. PUODO może nałożyć na administratora danych (pracodawcę) administracyjną karę pieniężną, której wysokość może sięgać nawet 20 milionów euro lub 4% całkowitego rocznego światowego obrotu przedsiębiorstwa.

Czy można zwolnić pracownika za odmowę zgody na wykorzystanie wizerunku?

Jednoznacznie należy stwierdzić, że zwolnienie pracownika z powodu odmowy wyrażenia zgody na wykorzystanie jego wizerunku byłoby działaniem bezprawnym i stanowiłoby naruszenie przepisów prawa pracy. Artykuł 183a Kodeksu pracy zakazuje jakiejkolwiek dyskryminacji w zatrudnieniu, w tym również ze względu na korzystanie z przysługujących pracownikowi praw.

Prawo do wizerunku jest dobrem osobistym pracownika i jego ochrona nie może być ograniczana przez stosunek pracy. Odmowa wyrażenia zgody na wykorzystanie wizerunku jest realizacją przysługującego pracownikowi prawa i nie może stanowić przyczyny rozwiązania umowy o pracę ani podstawy do jakichkolwiek innych negatywnych konsekwencji służbowych.

W przypadku zwolnienia pracownika z takiego powodu, przysługiwałoby mu roszczenie o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie, a także możliwość dochodzenia zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. Dodatkowo, takie działanie pracodawcy mogłoby zostać zakwalifikowane jako wykroczenie przeciwko prawom pracownika z art. 218 § 1a Kodeksu karnego, zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat.

Przykłady z orzecznictwa dotyczące bezprawnego wykorzystania wizerunku pracownika

Orzecznictwo sądów polskich dostarcza wielu interesujących przykładów dotyczących odpowiedzialności za bezprawne wykorzystanie wizerunku, w tym również w kontekście stosunku pracy. W jednym z głośnych wyroków Sąd Apelacyjny w Warszawie przyznał zadośćuczynienie pracownikowi, którego zdjęcie zostało wykorzystane w materiałach reklamowych firmy bez jego zgody, mimo że pierwotnie zdjęcie zostało wykonane do wewnętrznego biuletynu firmowego.

W innej sprawie Sąd Najwyższy podkreślił, że nawet wykonywanie przez pracownika funkcji reprezentacyjnych nie oznacza dorozumianej zgody na wykorzystanie jego wizerunku w celach marketingowych. Sąd wskazał, że każdorazowe wykorzystanie wizerunku wymaga odrębnej, wyraźnej zgody, określającej precyzyjnie zakres i cel wykorzystania.

Ciekawym przykładem jest również wyrok dotyczący byłego pracownika, którego wizerunek był nadal wykorzystywany na stronie internetowej firmy po zakończeniu współpracy. Sąd uznał, że takie działanie nie tylko narusza dobra osobiste, ale może wprowadzać klientów w błąd co do aktualnego składu zespołu firmy, co może rodzić dodatkową odpowiedzialność z tytułu nieuczciwej konkurencji.

Jak uniknąć odpowiedzialności karnej przy wykorzystywaniu wizerunku pracowników?

Aby uniknąć odpowiedzialności karnej związanej z wykorzystywaniem wizerunku pracowników, pracodawcy powinni wdrożyć odpowiednie procedury i polityki wewnętrzne. Podstawowym elementem jest zawsze uzyskanie pisemnej, dobrowolnej i świadomej zgody pracownika na konkretne wykorzystanie jego wizerunku. Zgoda powinna precyzyjnie określać cel, zakres i czas wykorzystania wizerunku.

Warto również prowadzić rejestr udzielonych zgód i regularnie go weryfikować, szczególnie w przypadku długotrwałego wykorzystywania wizerunku. Należy pamiętać, że pracownik ma prawo w każdej chwili odwołać swoją zgodę, a pracodawca powinien mieć procedurę szybkiego reagowania na takie sytuacje.

W razie wątpliwości dotyczących zakresu wykorzystania wizerunku pracownika, warto skonsultować się z profesjonalnym doradcą prawnym. Kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni oferuje kompleksowe wsparcie w zakresie prawa pracy i ochrony dóbr osobistych, pomagając pracodawcom w bezpiecznym wykorzystywaniu wizerunku pracowników zgodnie z obowiązującymi przepisami. Doświadczeni prawnicy kancelarii pomogą przygotować odpowiednie dokumenty i procedury, minimalizując ryzyko odpowiedzialności prawnej.

Na co zwrócić uwagę wykorzystując wizerunek pracownika

Wykorzystywanie wizerunku pracowników w działalności firmy wymaga szczególnej ostrożności i poszanowania obowiązujących przepisów prawa. Bezprawne udostępnienie wizerunku pracownika może skutkować nie tylko odpowiedzialnością cywilną z tytułu naruszenia dóbr osobistych, ale również odpowiedzialnością karną na podstawie przepisów kodeksu karnego.

Kluczowe zasady, o których należy pamiętać to: konieczność uzyskania wyraźnej, pisemnej zgody pracownika przed wykorzystaniem jego wizerunku; precyzyjne określenie celu, zakresu i czasu wykorzystania wizerunku; respektowanie prawa pracownika do odwołania zgody; niepodejmowanie żadnych negatywnych działań wobec pracowników odmawiających wyrażenia zgody.

Świadome i zgodne z prawem zarządzanie wizerunkiem pracowników nie tylko chroni pracodawcę przed odpowiedzialnością prawną, ale również buduje kulturę organizacyjną opartą na wzajemnym szacunku i poszanowaniu praw osobistych. W dobie wzmożonej świadomości prawnej i zwiększonej wrażliwości na ochronę prywatności, takie podejście staje się nie tylko wymogiem prawnym, ale również elementem budowania pozytywnego wizerunku firmy jako odpowiedzialnego pracodawcy.